Op 26 november 2017 is het 77 jaar geleden dat prof. dr. Rudolph Pabus Cleveringa zijn beroemde protestrede hield. Met deze rede protesteerde hij tegen de anti-Joodse maatregelen die werden doorgevoerd op de universiteit van Leiden, waar hij hoogleraar rechtsgeleerdheid was.
Wat veel mensen niet weten is dat Cleveringa een geboren Groninger is, afkomstig uit Appingedam. Nadat hij de HBS in Leeuwarden had afgerond, ging Cleveringa studeren in Leiden. In 1919 promoveerde hij daar cum laude in de rechtsgeleerdheid en werd aangesteld als professor.
De aanleiding voor zijn beroemde rede was het ontslag van de Joodse collega’s aan de universiteiten. De Duitsers hadden enkele weken eerder een ariërverklaring verstuurd naar alle ambtenaren. Wie deze verklaring weigerde te ondertekenen, werd sowieso ontslagen. Op 21 november gebeurde dit ook daadwerkelijk en werden in Leiden tien docenten uit hun functie ontheven. Wanneer Cleveringa eigenlijk de colleges van zijn net ontslagen leermeester en promotor Eduard M. Meijers moet overnemen, besluit hij in protest te komen en zijn rede te houden. Een bekende frase uit de rede is:
Het is deze Nederlander, deze nobele en ware zoon van ons volk, deze mens, deze studentenvader, deze geleerde die de vreemdeling welke ons thans vijandiglijk overheerst, ‘ontheft van zijn functie’! Ik zeide u niet over mijn gevoelens te zullen spreken; ik zal mij eraan houden, al dreigen zij als kokende lava te barsten door al de spleten welke ik bij momenten de indruk heb dat zich, onder de aandrang daarvan, in mijn hoofd en hart zouden kunnen gaan openen.
De rede van Cleveringa werd nog dezelfde avond in 1940 gekopieerd en verspreid onder andere universiteiten. Een gestencild exemplaar is in het bezit van de Groninger Archieven.
Cleveringa wist dat zijn actie niet zonder gevolgen zou blijven en had zijn vrouw al ingelicht en de koffer thuis klaarstaan. Hij werd inderdaad de volgende dag opgepakt door de Sicherheitspolizei en tot 1941 gevangen gehouden in het Oranje Hotel te Scheveningen. Ook zat hij vanaf 1944 vast als gijzelaar in Kamp Vught. Na de oorlog keerde hij gelukkig terug als hoogleraar aan de universiteit van Leiden.
Wilt u meer weten? De tentoonstelling Damster vrijheid in Museum Stad Appingedam gaat over prof. dr. Rudolph Pabus Cleveringa. Het laat zien dat Cleveringa zelf een verband legt tussen zijn Groninger wortels en zijn gevoel voor recht en vrijheid. Er liggen onder andere stukken uit het familiearchief Cleveringa, die toebehoren aan de Groninger Archieven. De tentoonstelling is tot en met 18 februari 2018 te zien.
En lees ook de blog over de dagboeken van Hiltje Cleveringa-Boschloo.