Het spannendste aan online daten, is voor velen nog altijd de ontmoeting ‘in het echt’. Bij archiefonderzoek werkt dat hetzelfde. Er is veel materiaal digitaal beschikbaar, maar het échte contact met de archiefstukken brengt teweeg waar iedere onderzoeker op hoopt: een historische sensatie. Helaas is de studiezaal voorlopig gesloten. Wel kunt u online aan de slag. Wat is er allemaal te vinden in de digitale collectie van de Groninger Archieven en wat kunt u ermee?
Om u een idee te geven van al het materiaal dat digitaal beschikbaar is, dacht ik, laat ik zelf met een onderwerp aan de slag gaan en hierover twee blogs schrijven: de eerste vanuit huis en de tweede vanuit de studiezaal, zodra fysieke raadpleging weer mogelijk is. Een geschikt onderwerp vond ik in een wandkast in mijn ouderlijk huis.
Handbijbeltje
De ruimte achter de deuren was ooit bedoeld als bedstee. Nu is het een soort opslag van spullen van vroeger. Boeken, foto’s, een tinnen maatbeker, een stapel post, jaarrekeningen van Loodgietersbedrijf H. Vonk, Zunder waark gain hunnig op een tegeltje en nog veel meer. Mijn oog valt op een boekje in zwartleren band. Het blijkt een handbijbeltje te zijn.
Op het schutblad staat een naam en een datum: Hillechien Belgraver. 24 December 1896. Zou het een kerstcadeau geweest zijn? Voor in het bijbeltje zitten allerlei familieberichten: "A.s. Woensdag 2 Nov. [1927] hopen onze geliefde Ouders Reinder Vonk en Hillechien Belgraver hunne 25-jarige Echtvereeniging te herdenken" en "Heden overleed door een droevig ongeval Jan Johannes Hollevoet, in de ouderdom van 73 jr. Groningen, 24 October 1945. Schoolholm 7." Vooral de laatste intrigeerde mij. Wat is hem overkomen? Ik wil er alles van weten.
'Mien pa is tussen de brugge kommen'
Ik heb mijn vader wel eens zijn moeder horen citeren: ‘”Mien pa is tussen de brugge kommen.”’ Toen ik hem vroeg welke brug oma bedoelde, zei hij: "De Museumbrug, tussen Westerkade en Praediniussingel. Daar waar vroeger het Groninger Museum was. Maar verder weet ik er niks van." Op beeldbankgroningen.nl vind ik 36 foto’s van de Museumbrug. De huidige brug kwam in 1938 gereed. Een basculebrug. De slagbomen gaan naar beneden, vervolgens gaat de brug omhoog. Stond Jan Johannes op het beweegbare deel van de brug toen deze omhoog ging en is hij naar beneden gevallen? Het lijkt me onwaarschijnlijk. Heeft de brugwachter hem niet gezien? Het zou kunnen. Heeft hij de slagboom op zijn hoofd gekregen of is hij er tegenaan gebotst en daarna gevallen? Ik weet het niet.
Schoolholm 7
In ieder geval was het niet de eerste keer dat Jan Johannes de Zuiderhaven overstak via de Museumbrug. Hij kende de buurt goed. Hij woonde aan de Schoolholm 7, met zijn vrouw Johanna Ludolphij, op nog geen twee minuten fietsen van de Museumbrug. Op delpher.nl vind ik dat Jan Johannes op dat adres in 1924 een vergunning werd verleend "voor den verkoop van sterken drank in het klein, voor gebruik ter plaatse van verkoop, in het oostelijk benedenvoorlokaal, ter oppervlakte van 28,2 M²." In de Handelsregisterdossiers vind ik de naam van het kroegje: Café de Kleine Beurs (1927-1949).
Dan vraag je je af: Jan Johannes, als caféhouder, had hij misschien zelf gedronken die woensdag? De kranten in die tijd vermeldden regelmatig gevonden voorwerpen op het adres van Hollevoet: "een heerenrijwiel", "een medaillon (alpacca)", "een sleutel van een waterkraan", "een halve pince-nez" (een halve knijpbril dus) en zo verder. Dit kan suggereren dat de alcohol rijkelijk vloeide in De Kleine Beurs. Uiteraard wil dat niet zeggen dat Jan Johannes een vaste klant was, van zichzelf.
In (be)nevelen gehuld
Waardoor het oog van Jan die dag op de Museumbrug mogelijk niet helder kon zien, is nog in nevelen gehuld. Het is te kort door de bocht om Jan weg te zetten als een man van aanhoudende dorst. Op allegroningers.nl vind ik de overlijdensakte. Die vermeldt 22.00 uur als tijdstip van overlijden, dus vermoedelijk gebeurde het ongeluk ’s avonds. In de kranten heb ik vergeefs gezocht naar het ongeval. Er is veel te vinden op Delpher, maar lang niet alles is gedigitaliseerd. Bovendien mocht een aantal kranten niet verschijnen na de oorlog en dus zal ik, zodra dat kan, de kleinere regionale bladen in de studiezaal raadplegen. Hetzelfde geldt voor de meldingsrapporten van de Gemeentepolitie (1692_945) en de overlijdensbriefjes van het Gemeentebestuur (1607_739.2).
Dat het ongeval gebeurde in een tijd waarin allerlei voedingsmiddelen en goederen nog ‘op de bon’ gingen, bracht mij nog op een ander gedachte. Ik las over een ongeluk in december 1944 toen een Duitse soldaat bij de Bontebrug te water raakte en in het Winschoterdiep verdronk.[1] Volgens de Duitse bezetter was de oorzaak het ontbreken geweest van rood-wit gekleurde hekken en verlichting. Door brandstoftekorten brandde de straatverlichting amper op halve kracht en ook de kraan van de gasfabriek ging dicht. Vooral kinderen gingen de straat op om te zoeken naar hout en kolen. Er kwamen ijzeren hekken, dit om te voorkomen dat ze als brandhout zouden verdwijnen. Hoe zat dat op de Museumbrug?
Een bijna historische sensatie
Helaas is het kroegje met woning en bovenwoning al lang geleden gesloopt. Op dezelfde plek staan nu appartementen. Wel vond ik op beeldbankgroningen.nl onverwacht een pasteltekening van De Kleine Beurs. Niemand in mijn familie wist af van het bestaan ervan. De beschrijving luidt: "Op de achterzijde van het inlijstkarton is een briefje geplakt met het opschrift: 'Maart 1940. P.S. Kroegje van Hollevoet Schoolholm Groningen'. De tekening is gemaakt vanuit het huis van de familie Sonneveld, die tot 1935 aan de Schoolholm woonde."
De man die met zijn rug naar het kroegje staat, is Jan Johannes Hollevoet. Zijn postuur, kleding met de handen in de zakken doen sterk denken aan die op de foto’s die er van hem in de bedstee liggen. Wat een ontdekking vanachter mijn laptop, maar het spannendste wordt toch wel de ontmoeting ‘in het echt’.
Bronnen
[1] Sipke de Wind, Groningen Duitse garnizoensstad 1940-1945 (2019), 52.