Van het beleg en ontzet van Groningen in 1672 zijn verschillende kaarten gemaakt. De meeste zijn gedrukt, maar er is één manuscriptkaart, oftewel een handgetekende kaart, die voor het laatst in 1972 tentoongesteld is. Dit is de kaart Belegeringe voor Groningen door den ceurvorst van Ceulen en bisschop van Munster, begonnen den 9 julij en verlaeten den 17 augusti 1672 gemaakt door Jannes Tideman. De kaart is zeer groot: 71 x 258,5 cm.
Benieuwd naar de kaart? Deze is nu te bekijken op www.kaart1672.nl.
Jannes Tideman
Jannes Tideman (geboren ca. 1630 en overleden voor 1712) was de tweede zoon van Johannes Tideman en Roloffijn Reiners die op 23 oktober 1625 in Groningen trouwden. Vader Johannes Tideman was praeceptor (leraar) aan de Latijnse school. Hij overleed in 1630. Zijn moeder hertrouwde in 1633 met Jacob Verkerck. Hij was de vader van Heijeltien Verkerck, die met Egbert Haubois trouwde.
Tideman trouwde in 1666 met Geesjen Renemans en kreeg zes kinderen: Arnoldus, Jannes/Johan, Meinardus, Roelina (twee, de eerste moet op zeer jonge leeftijd zijn overleden) en Focco. Arnoldus en Johan waren ook kaartmakers.
Over de opleiding van Jannes Tideman is niets bekend, maar het ligt voor de hand dat hij het landmetersvak geleerd heeft van zijn (stief)zwager Egbert Haubois. Egbert Haubois is bekend van Caerte van de vermaerde ende antique stad Groeningen die hij maakte rond 1635.
In 1670 benoemden Gedeputeerde Staten hem tot fabrieksmeester van de provincie, iemand die zowel ontwerper als bouwleider van provinciale werken was. In 1676 volgde een aanstelling als ingenieur van de provincie en een jaar later kon hij als landmeter aan het werk in Friesland. Tideman was ook werkzaam als schilder. Voor de provincie vervaardigde hij zowel portretten als vaandels. In de tijd dat hij tot fabrieksmeester benoemd werd, was hij bezig met het schilderen van een reeks portretten van de prinsen van Oranje en graven van Nassau, die nog steeds in het provinciehuis hangen.
Van Jannes Tideman zijn verschillende kaarten bewaard gebleven. Het bekendst is misschien wel het Caartboek van Sappemeer waar hij tussen 1680 en 1691 aan werkte, mogelijk samen met zijn zoon Arnoldus. Een andere bekende kaart is de Caerte vand' noorder indyckinge uit 1685. Tideman ondertekende altijd met J. Tideman – evenals zijn zoon Johan, zodat niet altijd valt na te gaan of een kaart gemaakt is door de vader of de zoon.
De kaart uit 1672 is de enige bewaard gebleven kaart van Tideman waar (een deel van) de stad Groningen op staat.
De kaart van 1672
Wie het initiatief nam tot het maken van deze kaart, is onduidelijk. In het resolutieboek van Gedeputeerde Staten, waarin al hun besluiten staan, vinden we een resolutie op 25 januari 1673: ‘De heeren Gedeputeerden hebben de fabrijcsmeester Johan Tideman wegen desselfs vlijt ende kosten Over het maecken van de caerte van de belegeringe deser Stadt een toegelegt twintig silveren ducatons uit handen van de camerboode Marees te ontfangen’. Hieruit blijkt niet, of Tideman op eigen initiatief aan het werk is gegaan of dat hij daartoe opdracht heeft gekregen. Een resolutie van die strekking is niet te vinden, maar het is natuurlijk mogelijk dat hij een mondelinge opdracht kreeg. Hoe dan ook, in 1673 is de kaart overhandigd aan het provinciaal bestuur.
Restauraties
Vervolgens is de kaart een kleine 200 jaar uit beeld. In 1853 bleek hij in het bezit van de stad Groningen te zijn. Toen werd de kaart, die kennelijk in slechte toestand verkeerde, gerestaureerd door de kapitein van de artillerie, Johan Wilhelm Blanken (1806-1880). Blanken had cartografie als hobby en maakte zelf ook onderstaande provinciekaart.
Hoewel Blanken de kaart ‘weder in hare oorspronkelijke duidelijkheid en nauwkeurigheid' herstelde, was de toestand van de kaart in 1918 weer zo slecht, dat een tweede restauratie volgde. Deze werd uitgevoerd in Amsterdam door het Rijksprentenkabinet. Daarna ging de kaart naar het Museum van Oudheden (later het Groninger Museum).
Het is onduidelijk of de kaart daar steeds te zien is geweest, of dat hij in het depot verbleef. In de Tweede Wereldoorlog zijn de belangrijkste stukken uit het gemeentearchief en het museum naar Ter Apel overgebracht, waar ze veiliger zouden zijn. Of de kaart onderdeel van dit transport was, is uit de stukken niet op te maken. Ook is onduidelijk wanneer de kaart van het museum naar het Gemeentearchief Groningen is verhuisd. In de loop van de jaren was de verzameling kaarten en een deel van de prentencollectie (vooral portretten en historieprenten) uit het museum in beheer gekomen van het Gemeentearchief. Dat is formeel bevestigd door de gemeentearchivaris in 1945. In 1961 is nog een aantal stukken van het Gemeentearchief teruggegaan naar het museum en andersom, maar over kaarten wordt niet gesproken.
Op een foto uit 1967 is te zien, dat de kaart de studiezaal van het Gemeentearchief in de Sint Jansstraat sierde. Sindsdien heeft de kaart altijd in het Gemeentearchief en later de Groninger Archieven gehangen, tot hij in 2021 van de muur is gehaald. Nu ligt hij in het depot en is voortaan alleen nog digitaal te bezichtigen via www.kaart1672.nl.