Open het Stadsbestuur
Het Stadsbestuur in de periode van Reductie tot Koninkrijk (1594-1815)
Het archief van het Stadsbestuur beslaat een lange periode: van de Reductie van Groningen in 1594 tot de totstandkoming van het Koninkrijk der Nederlanden in 1815. In ruim twee eeuwen verandert er veel in Groningen. Het Stadsbestuur heeft grote invloed binnen de provincie en bemoeit zich met allerlei zaken. Om een beeld te geven van wat er allemaal gebeurt in deze periode geven we een beknopte tijdlijn weer.
De manier waarop de stad werd bestuurd, bleef min of meer gelijk. Het Stadsbestuur bestond vanaf de vijftiende eeuw tot de Franse tijd uit vier burgemeesters, een raad en de gezworen meente. Het Stadsbestuur had niet alleen iets te zeggen over de stad Groningen. De stad had grote delen van de provincie in haar bezit en verdiende daar een goede boterham aan. Zij was eigenaar van een groot deel van de venen in de provincie. Het bestuur liet kanalen graven om te profiteren van het turf. Tot de Franse tijd was Groningen in bezit van het Gorecht en het Oldambt. Westerwolde werd gekocht en regelmatig verwierf het Stadsbestuur nieuw land door het te kopen van particulieren. Het Stadsbestuur had daarnaast invloed in de provincie door haar rechten. Bijvoorbeeld om recht te spreken, een predikant te plaatsen of op waterstaatkundig gebied.
1594: De stad Groningen wordt veroverd door het leger van Maurits van Nassau. Dit moment noemen we de Reductie van Groningen, oftewel Groningen wordt teruggebracht bij de (opstandige) Nederlanden. Tot die tijd had Groningen de kant gekozen van Spanje. Vanaf de Reductie vormen Stad en Ommelanden één provincie. De stad heeft op dat moment al grote delen van het oosten van de provincie (het Oldambt) en gebieden rond de Stad (het Gorecht) in haar bezit. Hier begint het deel van het archief van het Stadsbestuur waar wij ons mee bezig houden: Stadsbestuur van Groningen (2), 1594 - 1815.
1614: Oprichting van de Universiteit van Groningen.
1619: De Stad koopt Westerwolde. Ongeveer de helft van de provincie valt nu onder het Stadsbestuur.
1621: Oprichting van de Westindische Compagnie. Vanaf 1622 krijgt Groningen haar eigen kamer van deze compagnie, die zich aan de Munnekeholm vestigt.
1624: De stadsuitleg: De nieuwe verdedigingswerken ten noorden van de Stad zijn gereed. Hiermee wordt haar oppervlakte bijna verdubbeld.
1648: De vrede van Münster wordt getekend. Dit betekende het einde van de Nederlandse Opstand.
1672: Het Rampjaar: De belegering van Groningen door de Bisschop van Münster, Bernhard van Galen. Deze is overigens tegenwoordig beter bekend onder zijn bijnaam Bommen Berend.
1717: De Kerstvloed: bij een noorderstorm in de nacht van 24 op 25 december breken de dijken. Grote delen van Nederland, Noord-Duitsland en Denemarken overstromen. Ook de provincie Groningen wordt zwaar getroffen. Er is onenigheid over hoe de schade moet worden hersteld en vooral over hoe herhaling voorkomen moet worden leidt in 1718 tot een grote boerenopstand.
1719: Dit jaar precies 300 jaar geleden. We starten het Maak Geschiedenisproject Open het Stadsbestuur met het bestuderen van dit jaar, omdat het (op het eerste gezicht) geen bijzonder jaar is. We zoeken uit hoe een gemiddeld jaar er uit zag.
1744: Uitbraak van de vee- en runderpest in Groningen en verschillende andere delen van de Nederlanden (ook in 1715 en 1769).
1748: De Groninger Oproer: in Groningen breken kort na de geboorte van Willem V ongeregeldheden uit. Al snel volgen er rellen in de rest van het land. De onrust komt voort uit onvrede over de economische stand van zaken en de manier waarop de politieke elite regeert. In de voorafgaande eeuw kregen enkele families de touwtjes in handen in Groningen en die houden zij stevig vast. Deze groep regenten wordt steeds minder populair bij de politieke onderklasse. Vooral de belastingen en de manier waarop die worden geïnd, roepen weerstand op. De massa vestigt zijn hoop op de Stadhouderlijke familie.
1774: Het oude Raad- en Wijnhuis op de Grote Markt wordt afgebroken. Er is een prijsvraag uitgeschreven voor een ontwerp voor het nieuwe stadhuis, maar door politieke onrust wordt dat gebouw pas in 1810 opgeleverd.
1794: Het Franse revolutionaire leger komt naar Nederland. In januari 1795 leidt dat tot het einde van het Stadhouderlijk stelsel en het uitroepen van de Bataafse Republiek. In 1801 verandert de naam in het Bataafs Gemenebest.
1807: Lodewijk Napoleon wordt benoemd tot Koning van Holland, waarmee het Koninkrijk Holland ontstaat. Hij wordt door zijn broer Napoleon Bonaparte naar voren geschoven, waarmee Nederland feitelijk een vazalstaat van Frankrijk is. In 1810 besluit Napoleon Nederland volledig in te lijven, waarmee het onderdeel wordt van het Franse Keizerrijk. In deze periode rond 1800 volgen de veranderingen op bestuurlijk gebied in onze provincie elkaar snel op.
1815: Op 16 maart neemt Willem Frederik Prins van Oranje-Nassau de titel Vorst der Nederlanden aan, waarmee het Koninkrijk der Nederlanden officieel ontstaat. Hier houdt ook dit deel van het archief van het Stadsbestuur op. De stukken uit de periode hierna zijn te vinden in Gemeentebestuur van Groningen (1), 1816 - 1916.
Literatuur:
- Geschiedenis van Groningen. II. Nieuwe Tijd onder redactie van M.G.J. Duijvendak, H. Feenstra, M. Hillenga [et al.], - 2008
- Rurale metropool : bevolking, migratie en financiën van de stad Groningen ten tijde van de Republiek (1595-1795) door Meindert Schroor. - 2014
- Stadstaat Groningen : de Groninger stadsrechten en buitenbezittingen, 1612-2000 door Meindert Schroor. - 1999
- Patriotten in Groningen 1780-1795 door J.K.H. van der Meer. - 1996
- Stad en Lande tijdens de Bataafse Republiek : bestuurlijke en gerechtelijke verhoudingen in Groningen, 1795-1807 door H.A. Kamphuis. – 2005