Toen ik onderstaande tekst voor het eerst onder ogen kreeg, kon ik niet geloven dat er middenin een relaas over armengeld zomaar een rhinoceros, ofwel neushoorn, opdook. Wat deed zo'n beest daar?
Ik bleef maar struikelen met mijn ogen over het misplaatste dier. Gedurende enige tijd trachtte ik de letters tot een ander, meer plausibel woord te kneden. Toen dat na herhaalde pogingen mislukte, nam ik enkele bochtige virtuele zijstraten en kwam uit bij Jan Albert Sichterman. In 1738 nam Sichterman een babyneushoorn mee uit de provincie Assam. Het verhaal wil, dat het dier rondliep in zijn huis, totdat het in 1740 te groot en te onhandelbaar werd. Toen schonk hij het aan VOC-schipper Douwe Mout.
Neushoorn, Rhinoceros, 1747. Dit dier zou daadwerkelijk de neushoorn moeten zijn, waarover we het hier hebben. Kopergravure collectie Hans en Eva Kok, Nationaal Archief
Gerrit Harting uit onderstaande rekesten trouwt in 1740 met Marretje Mout, naar alle waarschijnlijkheid een zus van Douwe. Eenmaal ingetrouwd in de familie Mout, is hij kennelijk werkzaam in de familieonderneming: het tegen betaling vertonen van de neushoorn.
Op den Requeste van Gerrijt Harting (blz 16)
versoekende sekere tijd, om een dier
Rinoceros genaamt op t merckt in een
tent te laten besienDe H. Heeren Borgemeesteren ende Raad accorderen Remonstrants versoek
in voegen gedaan voor de tijd van 6 weeken, mits dat
een vierde daarvan ten profite van de
gemene Armen deser Stad kome.
Als je de 18e-eeuwse kranten erop naslaat, blijkt dat de neushoorn daarna op talloze plekken wordt tentoongesteld voor zes stuivers per persoon. In Nederland, in Duitsland en vele andere landen. Hij wordt vervoerd 'op eenen Wagen met twaalf paerden bespannen, en in eene groote Houte Kas opgeslooten', zo meldt de Oprechte Haerlemsche courant in 1753.
Iedereen die iets bijzonders te vertonen heeft in de stad moet een vierde van zijn inkomsten afstaan aan de armen. Gerrit wil het op een akkoordje gooien, omdat hij nog weinig heeft verdiend, maar wel veel kosten heeft gemaakt. Je kunt je voorstellen dat het goed zorgen voor een neushoorn geen sinecure is en behoorlijk wat geld kost.
Transcriptie van bovenstaand rekest van 17 december 1744 (blz 25):
Jovis den 17 Decembris 1744.
Op den requeste van Gerrit Har-
ting, hoe met de Archidiaconus Gockin-
ga over t arme geld wegens het sien
van de Rinoceros niet konnende accor-
deren 25 a 30 gulden heeft gepraesenteert
t welke weigerende te accepteren,
en om dat nog weinig geld heeft ont-
vangen en grote kosten moet
anwenden soo versogte Remonstrant, dat
de Archidiaonus mogte worden geau-
thoriseert t accoord van 30 gulden
te sluiten
De H. Heeren Borgemeesteren ende Raad gelasten den
Remonstrant om tijn silveren ducatons an den armen
geduirende sijn verblijf alhijr te voldoen
Open het Stadsbestuur
In ons project Open het Stadsbestuur houden deelnemers zich bezig met het transcriberen (oud handschrift uittypen) van de teksten uit het archief van het stadsbestuur. Tijdens het transcriberen worden vaak bijzondere teksten gevonden, die nader onderzoek uitnodigen. Zo nu en dan schrijft een van onze deelnemers een blog over een bijzondere tekstvondst.
Noor Janse