Op 1 januari 2025 zou het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), het grootste oorlogsarchief van Nederland, openbaar en online toegankelijk worden. Het CABR, beheerd door het Nationaal Archief, bevat unieke en vaak confronterende documenten over de rechtspleging na de Tweede Wereldoorlog, met processtukken van ongeveer 425.000 personen die verdacht werden van collaboratie. Door recente ontwikkelingen is de geplande online toegang uitgesteld.
Waarom uitgesteld?
Op 6 december jl. heeft de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Eppo Bruins, besloten de online publicatie van het CABR voorlopig uit te stellen. Dit besluit volgde op een waarschuwingsbrief van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). De AP stelt dat de online publicatie mogelijk in strijd is met de privacywetgeving, zoals de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming). Hoewel het Nationaal Archief aangeeft uiterst zorgvuldig te hebben gehandeld, wordt er nu gekeken naar alternatieve oplossingen en een mogelijke wetswijziging om de openbaarheid te waarborgen.
De publicatie van het CABR is meer dan een technisch vraagstuk: het raakt aan grote thema’s zoals transparantie, toegankelijkheid en de verwerking van een vaak gevoelige geschiedenis. Voor nabestaanden kan dit archief confronterend zijn, omdat het nieuwe en soms schokkende inzichten biedt over wat familieleden tijdens de oorlog deden of meemaakten. Deze impact is niet te onderschatten en vraagt om zorgvuldigheid. Juist daarom organiseerden we op 5 november jl. een bijeenkomst over de mogelijkheden en gevolgen van het openbaar worden van dit archief.
Belang van digitale toegankelijkheid
Bij de Groninger Archieven volgen wij deze ontwikkeling nauwgezet. Wij zien de laagdrempelige toegang tot archieven als een fundamentele pijler van transparantie, democratie en historisch bewustzijn. Tegelijkertijd erkennen wij het belang van privacy bij het ontsluiten van gevoelige informatie. Historische archieven bieden immers niet alleen feiten, maar ook verhalen die impact hebben op mensen en gemeenschappen.
Zoals Groninger Archieven directeur Roomyla Choenni het verwoordt: “Het is van groot belang dat zorgvuldigheid en toegankelijkheid van informatie wettelijk in balans worden gebracht. Archieven moeten kunnen functioneren als betrouwbare bronnen van ons verleden, maar altijd met respect voor privacy en context.” Wij zetten ons ervoor in om stukken zo toegankelijk mogelijk te maken, zowel online als in onze studiezaal. Vooraf voeren wij altijd een Data Protection Impact Assessment (DPIA) uit, waarin we de privacyrisico’s en de maatschappelijke waarde van de archieven zorgvuldig afwegen.
Arrestatie , 1945. Foto D. Lt.
Wat betekent dit voor Groningen?
De Tweede Wereldoorlog heeft diepe sporen nagelaten in Groningen en de regio. De impact van collaboratie, verzet en vervolging klinkt nog altijd door in de persoonlijke en collectieve herinneringen. De openbaarheid van het CABR zou deze verhalen nog beter kunnen ontsluiten en helpen om een completer beeld te vormen van onze geschiedenis. Het tijdelijk uitstel is daarom teleurstellend, maar het biedt ons de kans om als archiefinstellingen samen te werken aan oplossingen die de balans tussen openbaarheid en privacy respecteren.
Ook bij ons worden in 2025 belangrijke oorlogsarchieven openbaar, zoals het archief van de Strafgevangenis De Slikken te Westernieland en documenten van het Militair Gezag. De archieven van het Militair Gezag zouden eerder in 2021 openbaar worden, maar voor een groot deel hiervan is de termijn verlengd. Dit was naar aanleiding van de invoering van AVG. Omdat we niet kunnen controleren of personen die in het archief voorkomen nog in in leven zijn, is gekozen bepaalde archieven langer gesloten te houden. Afgelopen jaar zijn veel dossiers individueel beoordeeld. Hierbij is ook gekeken naar het belang van de bewijszoekende burger. Nog niet alle stukken zijn beoordeeld. Dit zal de komende maanden gebeuren. Stukken waar kinderen in voorkomen zijn vooralsnog niet openbaar. Er kan altijd een verzoek ingediend worden om niet openbare stukken in te zien.
Reactie vanuit het veld
De Koninklijke Vereniging Archiefsector Nederland (KVAN) heeft haar bezorgdheid uitgesproken over het advies van de AP. De KVAN benadrukt dat archiefinstellingen dagelijks zorgvuldig afwegingen maken tussen het recht op openbaarheid en het respecteren van privacy. De oproep is duidelijk: er is meer samenhang in de wetgeving nodig om het recht van burgers op toegang tot informatie beter te regelen en te waarborgen. Deze oproep is hier te lezen.
Als Groninger Archieven sluiten wij ons hierbij aan. Wij zien het als onze taak om geschiedenis toegankelijk, begrijpelijk en relevant te maken, nu en in de toekomst. De openbaarmaking van het CABR biedt een unieke kans om nieuwe perspectieven toe te voegen aan onze gedeelde geschiedenis. Tegelijkertijd moeten we ervoor zorgen dat deze verhalen op een respectvolle en zorgvuldige manier ontsloten worden.
Samen naar de toekomst
De uitstel van het CABR laat zien dat de archiefsector voor complexe uitdagingen staat. Het is een herinnering dat archiefinstellingen voortdurend de balans moeten zoeken tussen het ontsluiten van het verleden en het beschermen van persoonlijke gegevens. Bij de Groninger Archieven nemen wij deze verantwoordelijkheid serieus. We streven ernaar om een open poort naar het verleden te zijn, waar zowel onderzoekers als het bredere publiek toegang hebben tot betrouwbare, authentieke bronnen.
We blijven werken aan onze eigen digitale toegankelijkheid en nodigen iedereen uit om de archieven in onze studiezaal te bezoeken. Zo dragen we samen bij aan een toekomst waarin het verleden zichtbaar, toegankelijk en begrijpelijk blijft—met zorg en respect voor alle betrokkenen.
Meer informatie
Wilt u meer weten over het project Oorlog voor de Rechter en de voortgang van het CABR? Kijk dan op oorlogvoorderechter.nl. Heeft u vragen over onze archieven of wilt u meer weten over onze werkwijze? Neem dan contact met ons op of bezoek onze studiezaal.
Samen maken we de geschiedenis toegankelijk—zorgvuldig, respectvol en transparant.