Tot de familie Mesdag behoren - volgens de statuten van de Stichting Mesdagfonds – de nazaten van Gilles Hessels Mesdag. Deze stamvader van het geslacht Mesdag leefde van 1706 – 1759 in Bolsward. Van vaderszijde stamde hij af van een familie van leerlooiers en schoenmakers. Dit geslacht droeg nog geen familienaam. De voornaam Gilles en de familienaam Mesdag verkreeg hij van zijn moeder, Riemke Mesdach, die in 1673 of 1674 in Harlingen werd geboren. Haar familienaam kwam oorspronkelijk uit Vlaanderen. Verre voorvaderen van Riemke woonden rond 1400 in het Zuidvlaamse dorp Gullegem, gelegen bij Kortrijk. Zij waren buitenpoorters van de stad en welgestelde boeren. In de tweede helft van de zestiende eeuw verlieten diverse leden van deze familie Mesdach uit deze streek hun geboortegrond vanwege geloofsvervolging, oorlogshandelingen en de economische misère. Enkele van hen waren calvinist, anderen doopsgezind. Een van hen was Pieter Mesdach (1537/38 – 1604/05) die omstreeks 1580 in de nabijheid van Harlingen woonde. Zijn nazaten zouden vier generaties lang in deze stad blijven wonen, daarna drie generaties lang overwegend in Bolsward. De eerder genoemde Riemke en haar broer Marten waren voor zover bekend de laatste leden van deze familietak die de naam Mesdach droegen. Via Riemke werd de familienaam overgedragen op haar tweede zoon Gilles.

Deze Gilles Hessels Mesdag werd een man van aanzien in Bolsward. Van leerlooier werkte hij zich op tot koopman en grondbezitter. In 1749 was hij een van de tien rijkste mannen van de stad. Politieke belangstelling had hij ook, getuige zijn deelname aan de Doelistenvergadering van 1748 in Leeuwarden. Voor doopsgezinden waren echter de overheidsambten nog gesloten. De enige zoon van Gilles en zijn derde echtgenote Riemke Coopmans, Taco Mesdag, studeerde rechten te Franeker en Leiden. Na afronding van deze studie keerde hij terug naar Bolsward om de ouderlijke goederen te beheren. Uit zijn huwelijk met Engeltje Monsma werden tien kinderen geboren, waarvan er negen op hun beurt een gezin stichtten. Vier daarvan bleven in Bolsward wonen, een verhuisde naar Akkrum en de overige vier vestigden zich in Groningen.

Met name in Groningen breidde de familie Mesdag zich in de loop van de negentiende eeuw sterk uit. In de stad Groningen sloten de leden van de familie Mesdag zich aan bij de doopsgezinde gemeente. Tot aan het einde van de negentiende eeuw trouwden zonen en dochters van de familie voornamelijk met telgen uit andere Groningse doopsgezinde geslachten, zoals de families Hesselink, Dijk, Schilthuis en Van Houten. De mannen uit dit milieu – grotendeels woonachtig aan het Hoge der A, Turftorenstraat en Noorderhaven – waren overwegend groothandelaren in granen en hout. Vanaf circa 1850 vond er binnen de familie Mesdag een overgang plaats van de handel naar de financiële dienstverlening, industrie en academische beroepen. Omstreeks dezelfde tijd werden de eerste vertegenwoordigers uit het menistenmilieu verkozen in de lokale en provinciale raden, waaronder bijvoorbeeld Klaas Mesdag, de oprichter van de Bank Mesdag & Zonen N.V. Aan het einde van de negentiende eeuw vonden er ingrijpende veranderingen plaats binnen de familiekring. De onkerkelijkheid nam toe en derhalve ook de gemengde huwelijken. Het beroepsleven werd gedifferentieerder en meer vrouwen kozen voor een maatschappelijke loopbaan. Daarbij valt vooral de geografische verspreiding van de familieleden in het oog. Deze beperkte zich niet tot Nederland of Europa. Aanvankelijk waren vooral Nederlands-Indië en Zuid-Afrika in trek, later emigreerden diverse familieleden naar de Verenigde Staten.

De gevolgen van deze emigratie – de steeds groter wordende afstand tussen de familieleden - werden in het begin van de twintigste eeuw opgemerkt door enkele familieleden uit de Groninger tak. Zij vreesden dat de familieband tussen de nazaten van Taco Mesdag en Engeltje Monsma verloren zou gaan. Om deze familieband voor de toekomst te bewaren richtten zij de Stichting Mesdagfonds op. Dit familiefonds verleent onder andere financiële ondersteuning aan familieleden, organiseert reünies, draagt zorg voor het familiearchief – waaronder het bijhouden van persoongegevens – en verzorgt de uitgave van publicaties met betrekking tot de familie Mesdag.
Voor een uitgebreide geschiedenis van de familie Mesdag wordt verwezen naar de hierna vermelde literatuur. Zie ook de bij de Groninger Archieven berustende archieven van de Bank Mesdag & Zonen N.V., de effectenhandel Mesdag, de familie Vissering en de collectie “Stukken betreffende de Hoge der A no.’s 10 en 11”.

Geert van Mesdag (1893 – 1966), een zoon van de directeur van de cacaofabriek firma C.J. van Houten & Zoon, wijdde zijn leven aan onderzoek naar de familie Mesdag en aanverwante families. De genealogie van de familie is door hem – met steun van professionele genealogen – samengesteld. Als uitvloeisel van deze werkzaamheden legde hij tevens een uitgebreid archief aan van stukken die hij bij familieleden aantrof. Zodoende heeft het familiearchief een zeer gevarieerd karakter gekregen. Zo treffen wij in dit archief stukken aan als akten van boedelscheiding, Franse waardepapieren, dagboeken, correspondentie, tekeningen en schilderijtjes, stukjes mensenhaar en vele fotografische afbeeldingen. Een wezenlijk deel van het archief zijn de uitgebreide aantekeningen en correspondentie over genealogische aangelegenheden. Tenslotte bevat deze inventaris ook de beschrijvingen van de archivalia behorende tot de Stichting Mesdagfonds, waarvan Geert van Mesdag lange tijd secretaris en voorzitter is geweest. Na diens overlijden berustte het archief op verschillende plaatsen. Uiteindelijk werd het in 1977 ter bewaring overgebracht naar het Rijksarchief in de provincie Groningen, waarna een voorlopige beschrijving volgde.

In 2000 werd door J. Vermoolen begonnen aan een nieuwe inventarisatie van het archief, in opdracht van de Stichting Mesdagfonds. Tevens werd nog enkele aanvullingen op het archief opgenomen en beschreven. Dit waren archiefbescheiden van de Stichting Mesdagfonds en enkele dossiers afkomstig van het Gemeentearchief van Groningen. In 2003 werd dit inventarisatiewerk voortgezet door M. Kruijswijk en in 2007 voltooid door B. Velema. In 2010 werd nog een aanwinst toegevoegd door D. de Roller-Baykal (2008.87)

In de inventaris wordt bij de afzonderlijke leden verwezen naar generatienummers c.q. persoonsnummers uit onderstaande literatuur.

Literatuur:
Joost Vermoolen, Genealogie en geschiedenis van het geslacht Mesdag (Zutphen 1998).
G. van Mesdag , Het geslacht Mesdag (z.p., 1943-1946).

Openbaarheid:
De inv.nrs. 298, 430-433, 435-440, 450-459, 602, 626-628, 630-643 worden pas openbaar 100 jaar na dato. Tot dan kunnen deze stukken alleen worden geraadpleegd met schriftelijke toestemming van het bestuur van de stichting