Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.
Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:
• Kenmerken van het archief • Inleiding op het archief • Inventaris of plaatsingslijst • Eventueel bijlagen
De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.
De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.
De inventaris of plaatsingslijst is een hiƫrarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.
Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiƫrarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.
Vanaf het einde van de vijftiende eeuw is er sprake van een familie "to Lellens" * . De bekendste telg van die familie is Eltet to Lellens, die tot de vooraanstaande Ommelanders behoorde aan het einde van de vijftiende en het begin van de zestiende eeuw. Na de dood van Abel to Lellens werden diens goederen gerechtelijk verkocht in 1625. Daarbij was ook het stamhuis of borg en behuizing binnen de grachten te Lellens. Tien jaar later was Hilbrand Gruys jonker en hoofdeling te Lellens. Hij sloot in 1666 een overeenkomst met Johan Clant, heer te Stedum, waarbij hij afstand deed van al zijn goederen te Stedum, maar die in Lellens verwierf * . Feitelijk werd Lellens toen een afzonderlijke rechtsstoel en een afzonderlijke kerkelijke gemeente * .
. Zie voor de geschiedenis van het Huis te Lellens: W.J. Formsma e.a., Let op: Instellen van tekenbreedte (12) en lettertype (4) moet handmatig.De Ommelander borgen en steenhuizenLet op: Instellen van tekenbreedte (12) en lettertype (8) moet handmatig. (Assen 1973), 213-218.
. Deze inventaris, nummer 3.
. Zie ook het archief van de hervormde gemeente Lellens en Wittewierum, dat in 1667 zijn aanvang neemt (Rijksarchief in Groningen).
Via Gerhardina, getrouwd met Onno Berent Gruys, kwam Lellens aan de familie Lohman, welke het in 1771 verkocht aan Lucas Hammink. Deze was gehuwd met Harmanna van Gesseler, die na de dood van haar man de borg in vruchtgebruik kreeg. In 1787 hertrouwde zij Hendrik Louis Wijchgel. Het huis te Lellens bleef in bezit van de familie Wijchgel, totdat Lodewijk Hendrik Wijchgel het in 1897 liet slopen.
De hierna beschreven archivalia zijn vooral afkomstig uit de periode dat leden van de familie Wijchgel heer van Lellens waren. Slechts enkele stukken zijn van oudere datum. Hoewel het huisarchief ongetwijfeld groter geweest moet zijn, werden deze stukken in 1989 door een aangehuwde nazaat van de familie Wijchgel, ds. J. Bouwers in Groningen, aan het Rijksarchief in bewaring gegeven als restant van het huisarchief Lellens.